ท่ามกลางดีเบตระหว่างฝ่ายสนับสนุน และต่อต้านการสร้างเขื่อนแม่วงก์  รายงานนี้จะพาไปดูการต่อต้านเขื่อนในประเทศต่างๆ กัน

 

 

ในโลกนี้ มีโครงการสร้างเขื่อนจำนวนน้อยเหลือเกินที่ไม่ถูกประท้วงต่อต้าน  เขื่อนส่วนใหญ่ถูกต่อต้านด้วยเหตุผลหลัก 3 ประการ 

 

 

ประการแรก เขื่อนบางเขื่อนถูกต่อต้านจากประเทศเพื่อนบ้าน เพราะกระทบต่อปริมาณน้ำ และคุณภาพชีวิตของคนในประเทศเพื่อนบ้าน  เช่น เขื่อนโรกุน ในทาจิกิสถาน ได้รับการประท้วงจากอุซเบกิสถาน เพราะจะทำให้ทาจิกิสถานมีอำนาจควบคุมปริมาณน้ำในแม่น้ำของอุซเบกิสถาน และในกรณีที่เขื่อนแตกเพราะเหตุแผ่นดินไหว ประชาชนนับล้านของอุซเบกิสถานก็จะต้องรับหายนะนั้นไปด้วย  เขื่อนกัมบาราตา ของคีร์กีซสถาน ก็ได้รับการคัดค้านจากอุซเบกิสถาน ด้วยเหตุผลคล้ายกัน

 

 

ทำนองเดียวกัน เขื่อนไซยะบุรี ในประเทศลาว ที่กำลังสร้างขึ้นบนแม่น้ำโขงเพื่อผลิตไฟฟ้า ก็สร้างความไม่พอใจต่อกัมพูชา และเวียดนาม ที่กล่าวว่าจะกระทบต่อการประมงในประเทศปลายน้ำ

 

 

ประการที่สอง เขื่อนบางเขื่อนถูกต่อต้านเพราะทำให้คนพลัดถิ่นเป็นจำนวนมาก  เขื่อนน้ำเทิน 2 ของลาว ซึ่งสร้างขึ้นเพื่อผลิตไฟฟ้าขายให้ไทยเป็นส่วนใหญ่ ได้รับการต่อต้านเพราะทำให้มีประชาชนกว่า 6,300 คน จาก 17 หมู่บ้าน ต้องอพยพออกนอกพื้นที่

 

 

ประการสุดท้าย เขื่อนบางแห่งก็ถูกต่อต้านด้วยเหตุผลที่ว่า มันจะทำลายสิ่งแวดล้อมและระบบนิเวศ เขื่อนบาลบีนา ของบราซิล ซึ่งสร้างช่วงทศวรรษที่ 1980 กักน้ำท่วมพื้นที่ป่าฝนกว่า 2,400 ตารางกิโลเมตร แต่ผลิตไฟฟ้าได้เพียง 250 เมกะวัตต์เท่านั้น  

 

 

นอกจากนี้ น้ำปริมาณมหาศาลที่ท่วมป่า ก็ทำให้สิ่งที่จมอยู่หมักหมม ก่อให้เกิดก๊าซมีเทน ซึ่งเป็นก๊าซเรือนกระจก  นักวิจัยจากสถาบันวิจัยป่าอเมซอนของรัฐบาลบราซิล กล่าวภายหลังว่า เขื่อนแห่งนี้สร้างก๊าซเรือนกระจกมากกว่าโรงไฟฟ้าถ่านหินที่มีกำลังผลิตไฟฟ้าเท่ากันเสียอีก

 

 

ปัญหาเรื่องความขัดแย้งกับประเทศเพื่อนบ้านนั้น แก้ไขได้ด้วยการแบ่งผลประโยชน์จากเขื่อนกับประเทศเพื่อนบ้าน หรือชดเชยผลเสียต่อประเทศเพื่อนบ้าน ด้วยการเสนอผลประโยชน์ในด้านอื่นเป็นการชดเชย

 

 

ส่วนปัญหาการต้องอพยพคนออกจากพื้นที่เขื่อน มักแก้ได้ด้วยการเสนอผลประโยชน์ชดเชยให้คนในพื้นที่  รัฐบาลลาวชดเชยประชาชนที่ต้องอพยพออกจากพื้นที่เขื่อนน้ำเทิน 2 ด้วยการหาที่อยู่อาศัยใหม่ให้พร้อมสาธารณูปโภคที่ดีกว่าเดิม จัดหาที่ทำเกษตร และลงนามในสัญญาว่าจะทำให้รายได้ครัวเรือนของผู้ได้รับผลกระทบเพิ่มขึ้นเป็น 2 เท่าภายในเวลา 7 ปี แม้การจัดหาที่ทำกิน และจ่ายเงินชดเชยจะสับสน ล่าช้าไปบ้างในช่วงแรก แต่รายงานของธนาคารโลก ที่เผยแพร่หลังจากนั้นไม่กี่ปี ก็ระบุว่าสุขภาพและคุณภาพชีวิตของผู้อพยพออก ดีขึ้นกว่าช่วงก่อนย้าย

 

 

ส่วนปัญหาสิ่งแวดล้อมและระบบนิเวศนั้น ไม่มีทางแก้อื่นนอกจากจะใช้เทคโนโลยีช่วยลดผลกระทบ และสร้างเขื่อนให้มีประสิทธิภาพ เมื่อเทียบกับขนาดของมัน  

 

 

รัฐบาลลาวเคยสัญญาจะสร้างบันไดปลาโจนที่เขื่อน เพื่อให้ปลาว่ายผ่านขึ้นลงระหว่างต้นน้ำกับปลายน้ำได้ อันจะช่วยรักษาพันธุ์ปลาที่ต้องสืบพันธุ์ที่ต้นน้ำ และรักษาความหลากหลายของระบบนิเวศในน้ำ

 

 

เขื่อนอิไตปู ของบราซิล ท่วมป่าฝนไปถึง 1,350 ตารางกิโลเมตร และทำลายน้ำตกที่สวยงามเป็นอันดับต้นๆ ของโลกไปด้วย  แต่ผู้เชี่ยวชาญหลายคนก็กล่าวว่า มันคุ้มค่ากว่าการสร้างเขื่อนขนาดเล็กหลายๆ เขื่อน เพราะเขื่อนอิไตปู ผลิตไฟฟ้าได้มากกว่าเขื่อนสามผาของจีน ซึ่งเป็นเขื่อนใหญ่ที่สุดในโลก 

 

 

ปัจจุบันเขื่อนอิไตปู ผลิตไฟฟ้าได้เกือบ 20 เปอร์เซ็นต์ของความต้องการไฟฟ้าในบราซิล และยังส่งออกไฟฟ้าให้ปารากวัยได้อีกร้อยละ 73 ของความต้องการไฟฟ้าของปารากวัย

 

 

ในกรณีของเขื่อนแม่วงก์นั้น ไม่มีปัญหาเรื่องความสัมพันธ์กับประเทศเพื่อนบ้าน เพราะไม่มีผลกระทบต่อประเทศเพื่อนบ้าน  และแทบไม่มีคนในพื้นที่ต้องอพยพ เพราะอยู่ในเขตอุทยานแห่งชาติ  แต่ผู้ต่อต้านเขื่อนนี้ยกเหตุผลด้านสิ่งแวดล้อม

 

 

รัฐบาลไทยระบุว่า เขื่อนแม่วงก์เป็นเขื่อนขนาดเล็ก ใช้พื้นที่เพียง 18 ตารางกิโลเมตร ซึ่งคิดเป็นร้อยละ 2 ของพื้นที่อุทยานแห่งชาติ  ผลกระทบต่อสัตว์ป่าและพืชป่าจึงไม่มาก เมื่อเทียบกับผลดีที่ได้จากการแก้ปัญหาน้ำท่วม และภัยแล้งในจังหวัดเขตลุ่มน้ำสะแกกรัง แต่ผู้ต่อต้านก็กล่าวว่า รัฐบาลยังไม่ได้จัดทำการศึกษาผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมอย่างเป็นระบบ นอกจากนี้ เขื่อนนี้ก็จะไม่สามารถแก้ปัญหาน้ำท่วมได้เบ็ดเสร็จ เพราะจังหวัดนครสวรรค์ ซึ่งเป็นแอ่ง ก็จะยังน้ำท่วมอยู่

 

 

ในที่สุดแล้ว การตัดสินว่าควรสร้างเขื่อนแม่วงก์หรือไม่ หนีไม่พ้นการต้องเทียบตัวเลข ระหว่างผลลบต่อสัตว์ป่า พืชป่า และระบบนิเวศ กับผลดีต่อชีวิตและทรัพย์สินของมนุษย์ที่จะได้จากการลดความเสี่ยงน้ำท่วมและภัยแล้ง น่าเสียดายที่ตอนนี้ ทั้งสองฝ่ายยังไม่ได้ตอบโต้กันด้วยตัวเลขเท่าใดนัก