ไทยทัศนา : (15) ‘สัตตมหาสถาน’ สองแบบ สองสมัย

Thailand

ไทยทัศนา : (15) ‘สัตตมหาสถาน’ สองแบบ สองสมัย

Mar 5, 2016

( Last update Mar 5, 2016 04:25 )

เที่ยวชมฉากพุทธประวัติ ตอน เสวยวิมุตติสุข 7 แห่งใน 7 สัปดาห์หลังตรัสรู้ ในรูปประติมากรรม ศิลปะรัตนโกสินทร์ ที่วัดสุทัศน์ กรุงเทพฯ เทียบเคียงภาพจิตรกรรม ศิลปะอยุธยา ที่วัดเกาะ เพชรบุรี

งานช่างที่แสดงพุทธประวัติ ตอน พระพุทธเจ้าทรงเสวยวิมุตติสุขในสถานที่ต่างๆ 7 แห่ง แห่งละ 7 วัน เป็นเวลา 7 สัปดาห์ อันรวมเรียกสถานที่เหล่านั้นว่า สัตตมหาสถาน นั้น เป็นศิลปกรรมที่มีให้ชมในวัดเพียงไม่กี่แห่งในประเทศไทย

ภาพสัตตมหาสถาน ที่รู้จักกันดีในหมู่นักประวัติศาสตร์ศิลปะ คือ ประติมากรรมในวัดสุทัศน์เทพวราราม กรุงเทพฯ ซึ่งเป็นศิลปะสมัยรัตนโกสินทร์ กับจิตรกรรมในวัดเกาะแก้วสุทธาราม เพชรบุรี ซึ่งเป็นศิลปะสมัยอยุธยา

ภาพจิตรกรรมในอุโบสถวัดเกาะแก้วสุทธาราม หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า วัดเกาะ มีจารึกระบุว่า เขียนขึ้นในพ.ศ. 2277 ตรงกับรัชสมัยของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ จัดเป็นศิลปะสมัยอยุธยาตอนปลาย

ภาพเขียน สัตตมหาสถาน เริ่มที่ด้านหลังพระประธาน ต่อเนื่องไปตามผนังทางด้านซ้ายขององค์พระ

สัตตมหาสถาน ปรากฏอยู่ระหว่างภาพเจดีย์ลวดลายวิจิตร ไม่ซ้ำแบบกัน

ตามพุทธประวัติ พระพุทธเจ้าใช้เวลาในสัปดาห์แรกหลังการตรัสรู้ ณ รัตนบัลลังก์ใต้ต้นโพธิ์ ทว่าในภาพจิตรกรรมวัดเกาะนั้น ไม่ปรากฏภาพการเสวยสุขในสัปดาห์ที่หนึ่งโดยตรง

พิชญา สุ่มจินดา (2556) ชี้ว่า ช่างเขียนใช้ภาพมารผจญทางด้านหลังพระประธานร่วมความหมายกับสัตตมหาสถาน ดังเห็นได้ว่าในภาพมารผจญ พระพุทธองค์แสดงปางสมาธิ มิใช่ปางมารวิชัยอย่างที่พบโดยทั่วไป

ดังนั้น จึงอธิบายได้ว่า ภาพเสวยวิมุตติสุขในสัปดาห์แรกหลังการตรัสรู้ ปรากฏอยู่ที่ภาพมารผจญ นั่นเอง

สัตตมหาสถานที่วัดสุทัศนเทพวราราม สร้างในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ รัชกาลที่ 3 ประติมากรรมชุดนี้ประกอบด้วยอาคาร แท่นประดิษฐาน และพระพุทธรูปปางต่างๆ รวมทั้งต้นไม้ชนิดต่างๆตามพุทธประวัติ เรียงลำดับเป็นแนวตรงจากวิหารหลวงไปยังพระอุโบสถ ทางฟากตะวันออกของวัด

ในภาพ หลังจากแม่ธรณีบีบมวยผม น้ำหลากท่วมซัดกองทัพพญามารแตกพ่ายไป พระสิทธัตถะได้บำเพ็ญสมาธิจนตรัสรู้อริยสัจสี่ ตลอดสัปดาห์แรก พระพุทธองค์ประทับนั่งปางสมาธิ ทบทวนหลักธรรมที่ทรงตรัสรู้ที่ใต้ต้นพระศรีมหาโพธิ์

ในสัปดาห์ที่สอง พระพุทธเจ้าประทับยืน ทอดพระเนตรต้นโพธิ์ ประดุจไม่กระพริบตา ภาพเขียนที่วัดเกาะแสดงรูปพระพุทธองค์ยืนประสานพระหัตถ์ที่พระอุระ (หน้าอก)

ประติมากรรมที่วัดสุทัศน์ฯ แสดงเหตุการณ์สัปดาห์ที่สองด้วยพระพุทธรูปยืนปางถวายเนตร พระหัตถ์ประสานที่พระโสณี (ตะโพก) ประทับภายในปราสาทแบบจีน

ในสัปดาห์ที่สาม ทรงเดินจงกรม ภาพเขียนที่วัดเกาะ แสดงรูปพระพุทธองค์กำลังย่างพระบาท

ที่วัดสุทัศน์ฯ แสดงเหตุการณ์ในสัปดาห์ที่สามด้วยพระพุทธรูปปางจงกรม หรือที่เรียกว่า พระพุทธรูปลีลา

ในสัปดาห์ที่สี่ พระพุทธเจ้าทรงนั่งสมาธิ เหล่าเทวดาเนรมิตเรือนแก้วให้เป็นที่ประทับ

เรือนแก้วที่วัดสุทัศน์ฯ ทำด้วยศิลาสลักเป็นรูปปราสาทแบบจีน ภายในประดิษฐานพระพุทธรูปปางสมาธิ พระพุทธองค์ทรงพิจารณาพระอภิธรรมภายในเรือนแก้วนั้นตลอดสัปดาห์ที่สี่หลังการตรัสรู้

ในสัปดาห์ที่ห้า ทรงประทับเสวยวิมุตติสุขใต้ต้นไทร ซึ่งเป็นที่พักร่มของคนเลี้ยงแพะ

พุทธประวัติกล่าวว่า ในสัปดาห์ที่ห้า ธิดาพญามารทั้งสาม คือ นางตัณหา นางราคา และนางอรดี มายั่วยวน แต่พระพุทธองค์ทรงขับไล่ไป

ในสัปดาห์ที่หก ทรงประทับนั่งขัดสมาธิใต้ต้นจิก ใกล้สระบัว เกิดพายุฝนตกหนัก พญานาคชื่อ มุจลินท์ มีความเลื่อมใส จึงออกจากนาคพิภพมาขนดตัวรอบพระพุทธองค์ 7 รอบ แผ่พังพานปกคลุมเหนือพระเศียร ปกป้องพระองค์จากลมและฝน

จุดเด่นของสัตตมหาสถานในสัปดาห์ที่หก ที่วัดสุทัศน์ฯ อยู่ที่พระพุทธรูปปางนาคปรก ทำเป็นรูปตัวพญานาคหุ้มพระพุทธเจ้าตามที่กล่าวถึงในคัมภีร์ทางศาสนา ไม่ได้ทำเป็นเพียงขนดนาคหนุนรับองค์พระ อย่างที่มักเห็นกันทั่วไป

ในสัปดาห์ที่เจ็ด พระพุทธเจ้าประทับใต้ต้นเกด มีพ่อค้า 2 คน คือ ตปุสสะ และภัลลิกะ นำข้าวสัตตุก้อนสัตตุผงมาถวาย

ที่วัดสุทัศน์ฯ พระพุทธรูปในสัปดาห์ที่หกเป็นปางรับผลสมอ ใกล้กันมีหินสลักรูปพ่อค้าและรถม้าของพ่อค้าทั้งสอง

ภาพสัตตมหาสถานในพระอารามทั้งสองแห่ง นับว่ามีความโดดเด่นคนละด้าน

จิตรกรรมที่วัดเกาะนับเป็นภาพเขียนสมัยอยุธยาตอนปลายเพียงน้อยแห่งที่ยังหลงเหลือในสภาพค่อนข้างสมบูรณ์ ขณะที่ประติมากรรมที่วัดสุทัศน์ฯนั้นสะท้อนอิทธิพลศิลปะจีนในสมัยต้นรัตนโกสินทร์.

เอกสารอ้างอิง

เนื้ออ่อน ขรัวทองเขียว. (2556). ความเข้าใจในจิตรกรรมไทยประเพณี. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

พิชญา สุ่มจินดา. (2556). มหาโพธิบัลลังก์กับคติจักรวาลที่เปลี่ยนไป ในอุโบสถวัดเกาะแก้วสุทธาราม จังหวัดเพชรบุรี. ใน เอกสารประกอบการสัมมนาวิชาการประจำปี 2555/2556 อาเซียนศึกษา. (24-25 มกราคม) คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. (2551). งานช่างสมัยพระนั่งเกล้าฯ. กรุงเทพฯ : มติชน.

สันติ เล็กสุขุม. (2548). จิตรกรรมไทยสมัยรัชกาลที่ 3 : ความคิดเปลี่ยน การแสดงออกก็เปลี่ยนตาม. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ.

ติดตาม ไทยทัศนา ย้อนหลัง

ไทยทัศนา : (1) วัดเบญจมบพิตร กรุงเทพฯ

ไทยทัศนา : (2) วัดสุวรรณาราม ฝั่งธนบุรี

ไทยทัศนา : (3) วัดราชโอรส ฝั่งธนบุรี

ไทยทัศนา : (4) วัดโสมนัสวิหาร กรุงเทพฯ

ไทยทัศนา : (5) วัดสุวรรณดาราราม อยุธยา

ไทยทัศนา : (6) วัดเสนาสนาราม อยุธยา

ไทยทัศนา : (7) วัดจันทบุรี สระบุรี

ไทยทัศนา : (8) วัดสมุหประดิษฐาราม สระบุรี

ไทยทัศนา : (9) วัดกัลยาณมิตร ฝั่งธนบุรี