รายงานพิเศษชุด "อารยธรรมพุทธภูมิ" ตอนสุดท้าย จะนำท่านผู้ชมสัมผัสความงดงามของแม่น้ำคงคา มหานทีศักดิ์สิทธิ์ของชาวอินเดียที่นับถือศาสนาฮินดู  เพราะพวกเขาเชื่อว่าพระแม่คงคาเป็นเทพเจ้าพระองค์หนึ่ง วิถีชีวิตของชาวอินเดียจึงผูกพันกับแม่น้ำคงคาตั้งแต่จุติภพ  จนเดินทางไปสู่สัมปรายภพ 
        
แม่น้ำคงคาเป็นแม่น้ำศักดิ์สิทธิ์ และยิ่งใหญ่ที่สุดของชาวฮินดูปรากฎอยู่ในคัมภีร์พระเวทย์ คัมภีร์ปูรณะ และมหากาพย์ 2 เรื่องของอินเดีย คือ รามายณะ และมหาภารตะ  ชาวฮินดูเคารพสักการะแม่น้ำคงคาเป็นเทพเจ้าพระองค์หนึ่ง โดยเรียกขานว่า "พระแม่คงคา" เชื่อกันว่า พระแม่คงคาสถิตย์อยู่บนพระเศียรของพระศิวะในฐานะมเหสีองค์ที่สอง
        
ตำนานทางศาสนาเกี่ยวกับแม่น้ำคงคา เล่าขานว่า พระเจ้าสักระผู้ทรงมีพระโอรสถึง 6 หมื่นพระองค์ แต่พระโอรสถูกสังหารทั้งหมด  วิญญาณของพระโอรสถูกลงโทษให้ท่องไปในโลกตลอดกาล จนกว่าพระแม่คงคาจะเสด็จจากสวงสวรรค์มายังโลกมนุษย์ผ่านมุ่นมวยผมของพระศิวะ จากยอดเขาที่ปกคลุมด้วยหิมะแห่งหิมาลัย  น้ำศัก��ิ์สิทธิ์ของพระแม่คงคงจะชำระบาปให้พระโอรสเหล่านั้นไปสู่สวงสวรรค์
        
ด้วยเหตุนี้จึงมีความเชื่อว่า พระแม่คงคา มีอำนาจในการปลดปล่อย ทำให้บริสุทธิ์ สำหรับชาวฮินดูแม่น้ำคงคาประดุจมารดาที่เลี้ยงดู  อุ้มชูบุตรทั้งร่างกายและจิตวิญญาณ  ทุกๆวันจึงมีผู้คนมากมายจากทั่วทุกสารทิศชุมนุมกันอย่างคับคั่งริมฝั่งแม่น้ำคงคา   ทั้งเพื่อชำระล้างร่างกาย และการปลดปล่อยทางจิตวิญญาณ

เมื่อถึงวัยใกล้หมดอายุขัย  ร่างของคนเจ็บป่วยจะถูกนำมาไว้ใกล้ฝั่งแม่น้ำคงคา จะมีจุดที่ใช้เป็นที่เผาศพ   แต่สำหรับผู้ที่มีฐานะดีสามารถเข้าพักรอความตายได้ที่โรงแรมมรณัง  เมื่อเสียชีวิตแล้วก็จะถูกนำไปประกอบพิธีเผาทันที  ส่วนผู้ที่มีฐานะยากจน ก็ต้องนอนรอความตายริมฝั่ง และเผาไปตามยถากรรม
        
แม่น้ำคงคาเป็นแม่น้ำสายยาวที่สุดในโลก  มีความยาว 2,510 กิโลเมตร มีต้นกำเนิดอยู่ที่แม่น้ำภาคีรธี บนเทือกเขาหิมาลัย  ได้รับการประกาศให้เป็นแม่น้ำประจำชาติของอินเดีย   แม่น้ำคงคาผูกพันกับวิถีชีวิตชาวอินเดียตั้งแต่เกิดจนตาย  เด็กทารกแรกเกิดจะถูกนำมาทำพิธีชำระบาปในแม่น้้ำเพราะชาวฮินดูเชื่อว่าแม่น้ำคงคาช่วยชำระล้างจิตวิญญาณได้   
        
ในวัยทำงานชาวอินเดียใช้ประโยชน์จากแม่น้ำคงคาทั้งด้านการชลประทาน  การค้า และ อุตสาหกรรม เมื่อใกล้หมดอายุขัยร่างคนเจ็บก็จะถูกนำมาไว้ใกล้กับแม่น้ำคงคา  เมื่อเสียชีวิตก็จะประกอบพิธีเผา
        
ทุกวันนี้สภาพของแม่น้ำคงคายกลายเป็นที่ทิ้งขยะของสรรพสิ่งทั้งสิ่งปฏิกูลจากโรงงาน ผสมกับเถ้าถ่าน และซากศพที่เผาไม่หมด แต่ก็ยังมีคนอินเดียจากทุกสารทิศเดินทางมาประกอบพิธีอาบน้ำ และดื่มน้ำศักดิ์สิทธิ์เป็นความศรัทธที่อยู่เหนือเหตุผลทางวิทยาศาสตร์

นอกจากชาวอินเดียแล้ว  แม่น้ำคงคาที่เมืองพาราณสี  กลายเป็นสถานที่ดึงดูดนักท่องเที่ยวให้เดินทางมาชมวิถีชีวิตริมฝั่งแม่น้ำคงคา  คณะของสถาบันโพธิคยาฯวิชชาลัย 980 ก็เหมือนคณะนักท่องเที่ยวจากตะวันตก ที่ต้องลงเรือตั้งแต่เช้ามืด ก่อนพระอาทิตย์ขึ้น เพื่อล่องไปตามแม่น้ำคงคา ตลอดเส้นทางจะเห็นวิถีชีวิตความเป็นอยู่ที่หลากของชาวอินเดีย  ทั้งที่อยู่ริมฝั่ง และใช้เรือเป็นพาหนะเพื่อขายสินค้าที่ระลึกแก่นักท่องเที่ยว

สิ่งที่นักท่องเที่ยวส่วนใหญ่รวมถึงคณะของเราซื้อติดตัวไปก่อนลงเรือ คือ กระทงใบเล็ก ๆที่มีกลีบดอกไม้และเทียนบรรจุอยู่   เมื่อเรือลอยลำห่างฝั่งออกไปยังจุดที่มีความสงบ  ก็จะมีการลอยกระทงดอกไม้ เพื่อเป็นการขอขมาต่อแม่น้ำคงคา   ซึ่งคล้ายๆกับประเพณีลอยกระทง
        
พระมหาเมธีวชิรญาณ  มองแม่น้ำคงคาผ่านแนวคิดทางพุทธศาสนาว่า มนุษย์เราเกี่ยวข้องกับสายน้ำตั้งแต่แรกเกิดจนวาระสุดท้าย  มีคำโบราณว่า วิถีชีวิตของคนต้องผ่าน 3  น้ำคือ  อาบน้ำร้อน  หย่อนน้ำสรง  หลั่งน้ำตา   และน้ำยังมีความหมายแฝงถึง ความอดอน สามัคคี และยุติธรรม
        
เมื่อมองวิถีชีวิตของชาวอินเดียผ่านคงคามหานี จะพบว่า คนอินเดียมองโลกในแง่บวก การตายไม่ใช่จุดสิ้นสุดแต่เป็นการเริ่มต้นภพภูมิใหม่ ไปอยู่กับพระเจ้า การเอาศพไปเผาและลอยเถ้ากระดูกลงสู่แม่น้ำเป็นการเดินทางสู่สรวงสวรรค์ จึงต้องมีการเตรียมใจ เตรียมกายเสียก่อนตาย   ด้วยเหตุนี้กองไฟจากฟอนฟืนจึงไม่เคยมอดดับไปจากริ่มฝั่งแม่น้ำคงคาตลอดระยะเวลานับพันปี