รายงาน พิเศษชุดอารยธรรมพุทธภูมิ ตอนที่ 3  จะไปสักการะ "มหาสถูปสาญจี"  เป็นเจดีย์ที่เก่าแก่ที่สุดในโลก   สร้างในสมัยพระเจ้าอโศกมหาราช  เมื่อปีพุทธศักราช 300 

 "มหาสถูปสาญจี" เป็นพระมหาเจดีย์องค์แรกในพระพุทธศาสนา สร้างในสมัยพระเจ้าอโศกมหาราช เมื่อปี พุทธศักราช 300    ขณะทรงเป็นจักรพรรดิแห่งจักรวรรดิโมริยะที่ปกครองแคว้นมคธ   หลังจากพระองค์เปลี่ยนมานับถือศาสนาพุทธ     ทรงกลายเป็นเอกอัครพุทธศาสนูปถัมป์  ผู้อุปถัมป์บำรุงพุทธศาสนาโดยสร้างกลุ่มพุทธสถานแห่งสาญจี  มีพระราชประสงค์เพื่อเป็นที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุขององค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า   เพื่อบรรจุพระธาตุของพระอัครสาวก พระสารีบุตร และพระมหาโมคคัลลานะ  รวมถึงพระอรหันต์ที่มีความสำคัญในการเผยแผ่พุทะศาสนาทั้ง 9 สาย  มหาสถูปสาญจีเป็นอนุสรณ์แก่พระโอรสและพระธิดาที่ต่อมาบวชเป็กภิกษุ และภิกษุณีในพุทธศาสนา   รวมถึงเพื่อเป็นอนุสรณ์แห่งความรักต่อพระมเหสีองค์แรก

เมื่อเจาะไปที่โครงสร้างขององค์มหาสถูปสาญจี  จากล่างไปยังส่วนบนสุดแบ่งเป็น 5 ส่วน  ส่วนแรก รั้วที่ล้อมรอบสถูป เรียกว่า "เวทิกา"สร้างเลียนแบบเครื่องไม้   ส่วนที่ 2  ซุ้มประตูทางเข้าสถูป เรียกว่า "โตรณะ"เป็นต้นแบบของเสาชิงช้า   บนซุ้มประตูทั้ง 4 ด้าน จะมีการแกะสลักหินเป็นชุดภาพพุทธประวัติ ตั้งแต่ทรงประสูติ  ตรัสรู้  แสดงปฐมเทศนา  การแสดงยมกปาฏิหารย์  และปรินิพพาน   

ส่วนที่ 3  ตัวองค์ระฆัง หรือเรือนธาตุ เป็นองค์สถูปเหมือนเนินดิน   ส่วนที่ 4   บัลลังก์รองรับฉัตร เรียกว่า "หรรมิกา" ส่วนสุดท้าย คือ ส่วนยอดบนสุด  เรียกว่า ฉัตรวลี  เป็นร่ม 3 ชั้น แสดงวรรณะกษัตริย์   ลักษณะการสร้างสถูปเป็นการอธิบายหลักธรรมคำสอนในทางพุทธศาสนา  ไม่ว่าจะเป็นทรงสถูป  บัลลังก์ ยอดฉัตร  แต่ที่น่าสังเกตุคือบรรดาศิลปะที่ปรากฎไม่มีการแสดงรูปของพระพุทธเจ้าโดยตรง  แต่แสดงออกโดยใช้สัญลักษณ์แทน
        
สัญลักษณ์ที่มีความสำคัญมากอีกอย่างหนึ่งประจำมหาสถูปสาญจี คือ  เสาพระเจ้าอโศกมหาราช  ที่ตั้งเรียงรายอยู่ในบริเวณพุทธสถานสาญจี   เสาพระเจ้าอโศกถูกค้นพบในปี ค.ศ.1818 ในสภาพทรุดโทรมอย่างหนัก มีการบูรณะจนเสร็จเมื่อปี คศ.1919  หัวเสาที่เป็นรูปสิงโตหันหลังชนกัน  กลายมาเป็นสัญลักษณ์ของประเทศอินเดีย  ภายหลังได้รับเอกราชจากอังกฤษ 
        
อีกจุดหนึ่งของกลุ่มพุทธสถานสาญจีที่ต้องไปเยือน  คือ สัตระสถูป  โบราณสถานที่ตั้งอยู่ระหว่างหุบเขาริมฝั่งแม่น้ำฮารารี  ประกอบด้วย โบสถ์ สกูปที่สร้างในพุทธศตวรรษที่ 3-12  ประดิษฐานองค์พระพุทธรูปที่ใหญ่ที่สุด สูง 13 เมตร    บริเวณนี้ยังเป็นบริเวณที่มีความ "สัปปายะ"มาก  มีหลักฐานที่เชื่อกันว่าเป็นโรงเรียนสอนศาสนาที่เก่าแก่กว่า มหาวิทยาลัยนาลันทาด้วย  
        
กลุ่มพุทธสถานสาญจี  เป็นกลุ่มโบราณสถานที่อยู่ห่างไกล ระยะทางและการเดินทางค่อนข้างยากลำบากกว่าการเดินทางไปสักการะ  4  สังเวชนียสถาน  คือ ลุมพินี  พุทธคยา  สารนาถ และกุสินารา  แต่ด้วยประวัติศาสตร์ความเป็นมาและร่องรอยอารยธรรมของต้นกำเนิดแห่งแดนพุทธภูมิ  ก็ทำให้มหาสถูปสาญจีและกลุ่มพุทธสถาน เป็นสถานที่ที่พุทธศาสนิกชนผู้มีจิตเลื่อมใสศรัทธา ควรเดินทางมาสักการะสักครั้งหนึ่งในชีวิต